Omar Khayyám, of zoals zijn arabische naam luidt, al-Imâm Abu Hafs ‘Omar ebn Ebrâhim al-Khayyâmi, werd geboren op 18 mei 1048 te Nishapur, alwaar hij ook stierf op 4 december 1131. Er zijn geen historische documenten zijn die deze feiten bevestigen, maar er bestaat algemene overeenstemming, onder meer op basis van astrologische informatie die door Khayyáms eerste biograaf ‘al-Beihaqi (1154) werd geleverd. Er is niet veel bekend over Omar Khayyám en het gebrek aan feiten laat daarom veel ruimte voor fantasie, veelal gebaseerd op anekdoten van tijdgenoten of latere biografen. Van een andere biograaf, tevens de uitvoerigste, Zahir al-Din ‘al-Beihaqi, weten we dat Khayyám in Nishapur werd geboren, waar zijn familie al generaties lang woonde. Hij meldt dat Khayyám niet veel schreef, slechts enkele natuurwetenschappelijke en filosofische verhandelingen. Ook als leraar was hij niet erg actief. Hij beschrijft zijn karakter als onaangenaam en kort aangebonden.
P.C. Boutens (1870-1943) publiceerde evenals Leopold zijn eerste Khayyám-vertalingen in tijdschriften. De eerste reeks verscheen in ‘Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift’ (1913, afl. 45).
Ontwaak, o vreemde knaap, het daget al!
Vul met robijnen most het klaar kristal.
Want nooit hervindt uw levenlange zoeken
Dit sterflijk leen, dit uur in dit aardsch dal.
*
Blijf nog een wijl bij wijn en liefde wakker.
Lang volgt de slaap en zonder lief of makker.
Leg weg als goud dit toevertrouwd geheim:
Geen tulp die tweemaal bloeit op dezen akker.
*
Gij mint robijnen lippen, rooden wijn,
Den klank van harp en fluit en tamboerijn –
’t Is alles bijzaak: God is mijn getuige:
Die iets wil zijn, moet los van alles zijn.
J.H. Leopold (1865-1925) publiceerde een eerste reeks van negenentwintig kwatrijnen ‘Uit de Rubaijat’ in de’ ‘Nieuwe Gids’ (november, 1911). Een tweede reeks, ‘Omar Khayam’, werd posthuum opgenomen in ‘Verzen: werken. Tweede bundel’. (Rotterdam, 1926).
X
De wereld gaat en gaat, als lang na dezen
mijn roem verging, mijn kennis hooggeprezen.
Wij werden vóór ons komen niet gemist,
na ons vertrek zal het niet anders wezen.
*
XIII
Ons blijven is vervuld van harteleed,
van raadselen, waarvan geen wijze weet
het in of uit, en evenwel ons scheiden
is aarzelend en nimmermeer gereed.
*
XVIII
Wat deed u uit den eersten slaap ontwaken
en voerde u met veiligheidsverzaken
tot hem, die bij uw wegzijn brandt als vuur
en beeft als heete lucht bij uw genaken.
De man die als paus 27 jaar lang een stempel op de wereld heeft gedrukt zou vandaag 86 jaar zijn geworden. In elke levensbeschrijving wordt er verteld dat hij in zijn jonge jaren ook gedichten heeft geschreven. Ik ben maar eens op zoek gegaan. Twee ervan, uiteraard niet in het Pools, maar in Engelse vertaling. Wie er meer wil lezen – en ook benieuwd is naar een recensie kan hier terecht.
Uit: The place within
Over This, Your White Grave
Over this, your whit grave
the flowers of life in white–
so many years without you–
how many have passed out of sight?
Over this your white grave
covered for years, there is a stir
in the air, something uplifting
and, like death, beyond comprehensio
n.
Over this your white grave
oh, mother, can such loving cease?
for all his filial adoration
a prayer:
Give her eternal peace–
[Krakow, spring 1939]
Girl Disappointed in Love
With mercury we measure pain
as we measure the heat of bodies and air;
but this is not how to discover our limits–
you think you are the center of things.
If you could only grasp that you are not:
the center is He,
and He, too, finds no love—
why don’t you see?
The human heart–what is it for?
Cosmic temperature. Heart. Mercury.
