Joris Note, Leigh Hunt, Miguel Ángel Asturias, John le Carré

Op vrijdag 10 november maakt juryvoorzitter H.K.H. Prinses Laurentien bekend welk boek bekroond is met de AKO Literatuurprijs 2006. Hier schenk ik de komende tijd al wat aandacht aan de kandidaten op de shortlist. De derde is Joris Note.

Joris Note (Borgerhout, Antwerpen, 4 november 1949) studeerde Germaanse filologie, en was daarna wetenschappelijk medewerker Algemene Literatuurwetenschap en leraar Nederlands. Samen met Walter van den Broeck en Daniël Robberechts was hij enkele jaren redacteur van het literair tijdschrift Heibel. Hij schreef kritieken en essays voor diverse kranten en tijdschriften. In 1992 werd zijn roman De tinnen soldaat bij De Bezige Bij gepubliceerd. Daarin wordt de kindertijd in een katholiek Vlaams milieu behandeld via de taal waarmee de verteller is opgegroeid. Het is een poging om te onderzoeken hoe de ik door die taal geworden is wie hij is en om de bedrieglijkheid van die taal te ontmaskeren. In 1995 verscheen de verhalenbundel Het uur van ongehoorzaamheid. In vijf samenhangende maar los van elkaar te lezen verhalen herinnert een man zich de bizarre, ontroerende, wrede, komische en verdrietige details uit zijn jeugd. In een verfijnde en fragmentarische stijl, vol met Vlaamse uitdrukkingen, kinderversjes en liedjes, is Joris Note de chroniqueur van een wrede roomse jeugd. In 2002 verscheen Timmerwerk, een biografische roman. De eerste wereldoorlog ondergaat de vader van de hoofdfiguur als kind in Brugge, in 1940 stuurt de volgende oorlog hem naar Frankrijk voor een bizarre reis; zijn latere jaren brengt hij door in Oost-Vlaanderen. Voorjaar 2006 verscheen zijn meest recente roman Hoe ik mijn horloge stuksloeg.

Uit: Hoe ik mijn horloge stuksloeg

“Er was eens een jongen, we zullen hem Boris Bibber noemen. Hij ging naar school en hij leerde goed en hij leerde door, een fluitje van een cent.
Bij een zij-ingang van het universiteitssecretariaat kon je op de eerste dag van het academiejaar een boek met collegeroosters afhalen. Het was niet verplicht, er werd maar een klein aantal exemplaren uitgedeeld en de volgende dagen had je nog kans genoeg om er een te krijgen, maar niettemin wurmde een grote schare studenten, veelal eerstejaars, zich op het vastgestelde uur in het nauwe straatje, ze wilden hun onzekerheid kwijt en het was een begin van ontgroening. Ik onderwierp me aan het zotte ritueel, duwend met schouders en ellebogen, zelf geduwd en bijna omvallende en grond onder de voeten verliezende, een nutteloos kermisgevecht tussen geraas en gebral. Het deurtje ging dicht, ik had geen boek, en terwijl de meute zich verspreidde zag ik dat mijn polshorloge weg was, mijn eerste polshorloge, ik bezat het nog geen jaar. In het nu lege straatje speurde ik de kasseien af naar resten, het was gestolen of tot gruis vermalen. De hand gods had me geslagen, en toen ik aan het eind van de week naar huis ging zei ik al aan de deur tegen moeder dat er een echte ramp gebeurd was. Nochtans ben ik nooit te laat gekomen in de colleges, ‘s ochtends werd ik opgeroepen door mijn wekkertje en daarna liep ik vertrouwend mee met mijn gezellen; maar bij de nadering van de eerste tentamens kocht vader een nieuw horloge voor zijn dwaze zoon die het best missen kon, misschien was de vader een dwaze vader, even. De tijd had zijn nest in mij gebouwd, en lustig met hem samen de angst, ze paarden en kweekten als geile konijnen, en toen ze talrijk en krachtig genoeg waren geworden vestigden ze daarbinnen hun onverlichte despotische bewind.”

Joris Note (Borgerhout, 4 november 1949)

James Leigh Hunt werd geboren op 19 oktober 1784 in Southgate, Middlesex. Zijn vader, een geestelijke, raakte financieel in moeilijkheden en kwam door zijn schulden in een gevangenis terecht. Als jongeman ontwikkelde Hunt een interesse in politiek en poëzie. Hij raakte bevriend met schrijvers die politieke hervormingen wilden zoals Percy Bysshe Shelley, Lord Byron,Thomas Barnes and Charles Lamb. Behalve poëzie en artikelen over politek schreef Leigh Hunt ook toneelkritieken voor de News. In 1808 hielp hij zijn broer, John Hunt, een politiek tijdschrift te beginnen, genaamd Examiner. In 1812 werden ze allebei gearresteerd wegens een kritisch artikel over de prins-regent. Zij werden veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf en een boete van 500 pond. Na zijn vrijlating ging Hunt door met de Examiner tot 1821. Het jaar daarop reise hij met Lord Byron and Percy Bysshe Shelley naar Italië. De drie mannen publiceerden een radicale politieke krant, The Liberal. Omdat zij die in Italie uitbrachten bleven ze uit de handen van de Engelse autoriteiten. De eerste editie werd hoofdzakelijk door Hunt vol geschreven, maar bevatte ook bijdragen van William Hazlitt, Mary Shelley en Lord Byron’s Vision of Judgement en er werden 4000 exemplaren van verkocht.

Rondeau

Jenny kissed me when we met,

Jumping from the chair she sat in;

Time, you thief, who love to get

Sweets into your list, put that in:

Say I’m weary, say I’m sad,

Say that health and wealth have missed me,

Say I’m growing old, but add,

Jenny kissed me.

Song of Fairies Robbing an Orchard

We, the Fairies, blithe and antic,

Of dimensions not gigantic,

Though the moonshine mostly keep us,

Oft in orchards frisk and peep us.

Stolen sweets are always sweeter,

Stolen kisses much completer,

Stolen looks are nice in chapels,

Stolen, stolen, be your apples.

When to bed the world are bobbing,

Then’s the time for orchard-robbing;

Yet the fruit were scarce worth peeling,

Were it not for stealing, stealing.

Leigh Hunt (19 oktober 1784 – 28 augustus 1859)

Miguel Ángel Asturias werd geboren op 19 oktober 1899 in Guatemala-Stad. Hij studeerde op de Universidad de San Carlos de Guatemala. In die tijd deed (1920) hij ook mee aan de opstand tegen de toenmalige dictator Manuel Estrada Cabrera. Hij richtte met zijn medestudenten de Associación de Estudiantes Unionistas op. Namens de studenten reisde hij in 1921 af naar Mexico om de onafhankelijkheid van het buurland te vieren. Hier ontmoette hij Valle-Inclan, wat van grote betekenis zal blijken te zijn voor zijn ontwikkeling als schrijver. Samen met een groep andere studenten richtte Asturias de Universidad Popular op, een universiteit voor degenen die niet het geld hebben op de officiële universiteit te kunnen studeren. In 1923 studeerde hij af, zijn scriptie ging over “het maatschappelijke probleem van de indiaan”. Asturias ging naar Europa, na eerst een paar maanden in Londen door naar Parijs, om zijn studies af te maken op de Sorbonne. In 1933 keerde Asturias definitief terug naar Guatemala. Het boek El señor Presidente, dat hij dan al geschreven heeft kon hij niet publiceren vanwege het feit dat Guatemala op dat moment geregeerd werd door de dictator Jorge Ubico. Asturias werkte als journalist en als hoogleraar literatuurwetenschap. Na het aftreden van Ubico in 1944 kwam eerst een militaire junta aan de macht en na een revolutie een paar maanden later werd Juan José Arévalo de nieuwe president. Deze benoemde Asturias tot cultureel attaché aan de Guatemalteekse ambassade in Mexico. 1949 was geheel gewijd aan het schrijven van Hombres de maíz (Nederlandse vertaling: De doem van de maïs), het boek dat over het algemeen als zijn meesterwerk beschouwd wordt. In het boek komen indiaanse stammen in opstand tegen het leger en de maïsplanters. In 1967 ontvangt Asturias de Nobelprijs voor de Literatuur met als motivatie dat hij een levendige literaire oeuvre geschapen had dat diepgeworteld is in de Guatemalteekse indiaanse tradities.

Movingroot of the Flower of the Air

Andaraiz de la Flor del Aire

Movingroot of the Flower of the Air,
what do the Hunters dream?

Eagle of Fire,
root of blood-tree root,
red his tracks in the fan of tracks
that go round the lake, before the assault,
he dreams that he sets the lake afire (the most terrible
of nightmares, like augury: the water in flames),
to scorch Quadriheaven, the Man-of-the-Magics
who, transformed to a manikin of straw,
flees from the colored mirrors.

Movingroot of the Flower of the Air,
what do the Hunters dream?

Eagle of Dreams,
root of morro-tree root,
black his tracks in the fan of tracks
that go round the lake, before the assault,
he dreams that he wounds anew the magnetic eye,
lightly sweet, of the mirror-beast
stealer of tracks, prey that now wounded
escapes from his grasp and turns itself into a lake.

Movingroot of the Flower of the Air,
what do the Hunters dream?

Eagle of Clouds,
root of milk-tree root,
white his tracks in the fan of tracks
that go round the lake, before the assault,
he dreams that a storm of hail
puts Quadriheaven, the Man-of-the-Magics, to flight,
transformed into a doll of frost,
a doll with four heads, eight arms,
eight legs, eight feet…

Movingroot of the Flower of the Air,
what do the Hunters dream?

Eagle of Fireflies,
root of yellow mother-of-cacao root,
yellow his tracks in the fan of tracks
that go round the lake, before the assault,
an arrow that fades and flares, pointed
toward the West, he dreams that from a lightning bolt
of sunflowers the Man-of-the-Magics leaps,
converted into an ear of yellow maize.
Movingroot of the Flower of the Air,
what do the Hunters dream?

Eagle of Trees,
root of green-country root,
green his tracks in the fan of tracks
that go round the lake, before the assault,
an arrow of command pointed toward midday,
he dreams that he wounds Quadriheaven,
that he wounds and snatches Quadriheaven, the idol
of the bundle that his entrails conceal,
an idol of transparent lava,
a god-eye formed by the rain.

Vertaald door Robert W. Lebling

Miguel Ángel Asturias (19 oktober 1899 – 9 juni 1974)

John le Carré, het pseudoniem van David John Moore Cornwell is een Brits romanschrijver van thrillers en spionageverhalen. Hij werd geboren op 19 okorber 1931 in Poole, Dorset, Engeland.Tijdens zijn universitaire studies aan de Universiteit van Bern ontwikkelde hij een enorme interesse voor vreemde talen. Na zijn studies solliciteerde hij bij de FCO, en later ook bij MI6, waarbij hij in West-Duitsland was gestationeerd. Bij zijn eerste vrouw had hij drie zonen, en uit zijn tweede huwelijk kwam nog een zoon voort. Veel van zijn thrillers gaan over de Koude Oorlog. Twee van zijn boeken werden herwerkt tot televisieseries door de BBC.

Uit: Absolute friends

“On the day his destiny returned to claim him, Ted Mundy was sporting a bowler hat and balancing on a soapbox in one of Mad King Ludwig ’s castles in Bavaria. It wasn’t a classic bowler, more your Laurel and Hardy than Savile Row. It wasn’t an English hat, despite the Union Jack blazoned in Oriental silk on the handkerchief pocket of his elderly tweed jacket. The maker ’s grease-stained label on the inside of the crown proclaimed it to be the work of Messrs Steinmatzky & Sons, of Vienna.

And since it wasn’t his own hat – as he hastened to explain to any luckless stranger, preferably female, who fell victim to his boundless accessibility – neither was it a piece of self-castigation. ‘It ’s a hat of office, madam,’ he would insist, garrulously begging her pardon in a set piece he had off perfectly. ‘A gem of history, briefly entrusted to me by generations of previous incumbents of my post – wandering scholars, poets, dreamers, men of the cloth – and every man jack of us a loyal servant of the late King Ludwig – hah!’ The hah! perhaps being some kind of involuntary throwback to his military childhood. ‘Well, what ’s the alternative, I mean to say? You can hardly ask a thoroughbred Englishman to tote an umbrella like the Japanese guides, can you? Not here in Bavaria, my goodness, no. Not fifty miles from where our own dear Neville Chamberlain made his pact with the devil. Well, can you, madam?’

And if his audience, as is often the case, turns out to be too pretty to have heard of Neville Chamberlain or know which devil is referred to, then in a rush of generosity the thoroughbred Englishman will supply his beginners’ version of the shameful Munich Agreement of 1938, in which he does not shy from remarking how even our beloved British monarchy, not to mention our aristocracy and the Tory Party here on earth, favoured practically any accommodation with Hitler rather than a war.”

John le Carré (Poole, 19 oktober 1931)

Georg Trakl werd op 3 februari 1887 in het conducteurshuis aan de Waagplatz 2 in Salzburg geboren. Zijn vader, Tobias Trakl, was een handelaar in ijzerwaren en zijn moeder, die ook psychische problemen had, was Maria Catharina Trakl, (meisjesnaam Halik). Voorts had hij nog drie broers en drie zussen. Margarethe (doorgaans Grethe genoemd) stond hem het naast, zelfs zodanig dat sommigen een incestueuze verhouding vermoeden. Zijn jeugd bracht hij door in Salzburg. Vervolgens bezocht hij van 1897 tot 1905 het humanistische gymnasium. Om toch een academische opleiding te kunnen volgen, werkte hij tot 1908 in de praktijk bij een apotheker. Sommigen vermoedden dat hij dit vooral deed om zichzelf opiaten te kunnen verschaffen. Bij het uitbreken van WO I werd Trakl als medicus naar het front in Galicië (heden ten dage in Oekraïne en Polen) gestuurd. Zijn gemoedsschommelingen leidden tot geregelde uitbraken van depressie, die verergerd werden door de afschuw die hij voelde voor de verzorging van de ernstig verwonde soldaten. De spanning en druk dreven hem ertoe een suïcidepoging te ondernemen, welke zijn kameraden nochtans verhinderden. Hij werd in een militair ziekenhuis opgenomen in Kraków, alwaar hij onder strikt toezicht geplaatst werd.Trakl verzonk daar in nog zwaardere depressies en schreef Ficker om advies. Ficker overtuigde hem ervan dat hij contact moest opnemen met Wittgenstein, die inderdaad op weg ging na Trakls bericht te hebben ontvangen. Op 4 november 1914, drie dagen voordat Wittgenstein aan zou komen, overleed hij echter aan een overdosis cocaïne

Paul Celan werd onder de naam Paul Antschel op 23 november 1920 geboren in Czernowitz, toentertijd de hoofdstad van de Roemeense Boekovina, nu behorend bij de Oekraïne. Paul Celans ouders waren Duitssprekende joden die hun zoon joods opvoedden en hem naar Duitse christelijke scholen stuurden. In 1942 werden Celans ouders door de Duitse bezetter naar een werkkamp gedeporteerd en daar vermoord. Hijzelf wist aanvankelijk onder te duiken, maar moest vanaf juli 1942 in een werkkamp dwangarbeid verrichten. Celan overleefde de oorlog. Via Boekarest en Wenen vestigde Celan zich in 1948 in Parijs. Daar was hij werkzaam als dichter, vertaler en doceerde hij aan de prestigieuze Ecole Normale Supérieure. Vermoedelijk op 20 april 1970 beëindigde hij zijn leven zelf door in de Seine te springen.

Simon Vestdijk (Harlingen, 17 oktober 1898 – Utrecht, 23 maart 1971) was een Nederlands romancier, dichter, essayist en vertaler. Zijn jeugd te Harlingen en Leeuwarden beschreef hij later in de Anton Wachter-cyclus. Van jongs af aan logeerde hij regelmatig bij zijn grootouders in Amsterdam, waar hij zich in 1917 aan de Universiteit van Amsterdam inschrijft als student in de medicijnen. Tijdens zijn studie die van 1917 tot 1927 duurde, leerde hij Jan Slauerhoff kennen.Tot 1932 is hij als arts in praktijken door heel Nederland werkzaam. In 1932 volgt zijn officiële schrijversdebuut met de uitgave van de bundel Verzen in De Vrije Bladen. Doorslaggevend voor Vestdijks uiteindelijke keuze voor de literatuur is zijn ontmoeting in 1932 met Eddy Du Perron en Menno ter Braak. Deze ontmoeting had tot resultaat dat hij redactielid werd van het tijdschrift Forum Kort daarop, in 1933, wordt zijn eerste novelle, De oubliette, uitgegeven. In hetzelfde jaar schrijft hij Kind tussen vier vrouwen, dat, eerst geweigerd door de uitgever, later de basis zal vormen voor de eerste drie delen van de Anton Wachter-romans. In 1951 ontvangt Vestdijk de P.C. Hooftprijs voor zijn in 1947 verschenen roman De vuuraanbidders. In 1957 wordt hij voor het eerst door het PEN-centrum voor Nederland voorgedragen voor de Nobelprijs voor de Literatuur, die hij echter nooit zal krijgen. Op 20 maart 1971 wordt hem de Prijs der Nederlandse Letteren toegekend, maar voor hij deze kan ontvangen overlijdt hij op 23 maart te Utrecht op 72-jarige leeftijd. Vestdijk was auteur van ca. 200 boeken. Vanwege deze enorme productie noemde de dichter Adriaan Roland Holst hem ‘de man die sneller schrijft dan God kan lezen’. Andere belangrijke boeken van Simon Vestdijk zijn: “Kind van stad en land” (1936), “Meneer Visser’s hellevaart” (1936), “Ierse nachten” (1946), “De toekomst de religie” (1947), “Pastorale 1943” (1948), “De koperen tuin” (1950), “Ivoren wachters” (1951), “Essays in duodecimo” (1952) en “Het genadeschot” (1964).

Thomas Mann, de jongere broer van Heinrich Mann, werd geboren op 6 juni 1875 in Lübeck. Hij was de tweede zoon van de graankoopman Thomas Johann Heinrich Mann welke later één van de senatoren van Lübreck werd. Zijn moeder Julia (geboren da Silva-Bruhns) was Duits-Braziliaans van Portugees Kreoolse afkomst. In 1894 debuteerde Thomas Mann met de novelle “Gefallen”. Toen Thomas Mann met 21 jaar eindelijk volwassen was en hem dus geld van zijn vaders erfenis toestond – hij kreeg ongeveer 160 tot 180 goldmark per jaar – besloot hij dat hij genoeg had van al die scholen en instituties en werd onafhankelijk schrijver. Kenmerkend voor zijn stijl zijn de ironie, de fenomenale taalbeheersing en de minutieuze detailschildering. Manns reputatie in Duitsland was sterk wisselend. Met zijn eerste roman, Buddenbrooks (1901), had hij een enorm succes, maar door zijn sceptische houding tegenover Duitsland na de Eerste Wereldoorlog veranderde dit volledig. Stelde hij zich tot aan de jaren twintig apolitiek op (Betrachtungen eines Unpolitischen, 1918), meer en meer raakte hij bij het Politiek gebeuren betrokken. Zijn afkeer van het nationaal socialisme groeide, zijn waarschuwingen werden veelvuldiger en heftiger. In 1944 accepteerde hij het Amerikaanse staatsburgerschap. Tussen 1943 en 1947 schreef Mann Doktor Faustus (zie Faust), de roman van de ‘Duitse ziel’ in de gecamoufleerd geschilderde omstandigheden van de 20ste eeuw. In 1947 bezocht hij voor het eerst sinds de Oorlog Europa, twee jaar later pas Duitsland. In 1952 vertrok hij naar Zwitserland. Op 12 augustus 1955 stierf hij in Zürich. Twintig jaar na zijn dood, in aug. 1975, is zijn literaire nalatenschap geopend: dagboekaantekeningen van 15 maart 1933 tot 29 juli 1955, alsmede notities uit de jaren 1918 tot en met 1921.Belangrijke werken zijn: Der Zauberberg, Der Tod in Venedig, Dokter Faustus , Joseph und seine Brüder en Die Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull

De Nederlandse dichter Jakobus Cornelis Bloem werd geboren op 10 mei 1887 in Oudshoorn. Bloem stamde uit een stijlvolle, patricische familie. Op 12 mei 1921 verscheen eindelijk Het verlangen, vooral dank zij de krachtdadige hulp van zijn vriend Jan van Krimpen, die ook de typografie verzorgde In 1925 ontmoette Bloem de 19-jarige Clara Eggink. Het volgende jaar trouwden zij. Vrijwel tegelijk met de geboorte van hun zoon Wim op 8 september 1927 werd Bloem ontslagen bij de NRC. In mei 1928 werd Bloem benoemd tot griffier aan het kantongerecht De Lemmer, uit welk ‘Friesch Cayenne’ hij in 1931 werd overgeplaatst naar Breukelen. Afgezien van kleine opflakkeringen in 1924/25 en 1929 (samen vijf verzen), duurde het tot 1930 voor hij weer ‘aan de schrijverij’ raakte. Dit resulteerde in het jaar daarop in de bundel Media vita. Tussen 1934 en 1937, maar vooral in dat laatste jaar, schreef Bloem de verzen die uitkwamen als De nederlaag. Zijn Verzamelde gedichten verschenen in 1947, al spoedig enige malen herdrukt, en daarmee kwam eindelijk ook de officiële erkenning van zijn dichterschap: Constantijn Huygens-prijs (1949), P.C. Hooftprijs (1952), en ten slotte de grote Prijs der Nederlandse Letteren (1965). Na een langdurige ziekte die hem volstrekt hulpbehoevend maakte, overleed Bloem op 10 augustus 1966. Hij werd begraven in Paasloo (Overijssel).

Rilke werd op 4 december 1875 geboren in Praag. Hij had al naam gemaakt als dichter met zijn bundels Das Stundenbuch en Das Buch der Bilder, toen hij de literaire wereld versteld deed staan en wereldfaam verwierf met de publicatie van zijn twee delen Neue Gedichte in 1907 en 1908. Hij verzamelde daarin het beste werk uit een van zijn vruchtbaarste periodes, die hij grotendeels doorbracht in Parijs. Rilke was daar diep onder de indruk gekomen van Rodin, bij wie hij een tijdlang in dienst was als particulier secretaris. Rodin, zei hij later, had hem leren kijken. Dit kijken kwam neer op intense concentratie, om het mysterie te kunnen zien ‘achter de schijnbare werkelijkheid’. Latere en rijpere werken als Duineser Elegien (1912-1923) en het ronduit schitterende Die Sonette an Orfeus (1924) illustreren Rilkes metafysische visie op het onzegbare, dat haar verwoording vindt in een hermetische muzikale taal. Op 29 december 1926 overlijdt Rilke in het sanatorium in Val-Mont aan de gevolgen van leukemie. Enkele dagen later wordt hij, overeenkomstig zijn wens, begraven op het kerkhof van Raron.

K.P. Kavafis werd als kind van Griekse ouders, afkomstig uit Konstantinopel, geboren in 1863 in Alexandrië (tot vandaag een Griekse enclave) waar hij ook het grootste deel van zijn leven woonde en werkte. Twee jaar na de dood van zijn vader verhuist het gezin in 1872 naar Engeland om na een verblijf van vijf jaar naar Alexandrië terug te keren. Vanwege ongeregeldheden in Egypte vlucht het gezin in 1882 naar Konstantinopel, om na drie jaar opnieuw naar Alexandrië terug te gaan. In de jaren die volgen maakt Kavafis reizen naar Parijs, Londen en in 1901 zijn eerste reis naar Griekenland, in latere jaren gevolgd door nog enkele bezoeken. Op de dag van zijn zeventigste verjaardag, in 1933 sterft Kavafis in Alexandrië. De roem kwam voor Kavafis pas na zijn dood, dus postuum. Deels is dat toe te schrijven aan zijn eigen handelswijze. Hij was uiterst terughoudend met de publicatie van zijn gedichten, liet af en toe een enkel gedicht afdrukken in een literair tijdschrift, gaf in eigen beheer enkele bundels met een stuk of twintig gedichten uit en het merendeel van zijn poëzie schonk hij op losse bladen aan zijn beste vrienden.