“Het had al twee weken niet geregend toen ze zijn lichaam vonden. Het laatste wat William zich herinnerde was hoe hij hem had vastgehouden, intensief en beknellend, zoals ze zo vaak hadden gevochten. Aan de meeste gevechten had hij geen littekens overgehouden, ondanks het feit dat zijn broer zich in elk gevecht stortte als een doodsverachting. Zo kon hij hem nog omschrijven: als een vechter. Maar hij zei: liefdevolle broer.’ Ach, lieverd, meen je dat?’ vroeg Rena. Een Mexicaanse of Puerto Ricaanse, gokte William. Ze liet een prachtige glimlach zien en deed haar rieten hoed, die bij haar uniform als park ranger hoorde, af. Zweetdruppeltjes parelden op haar gezicht. Ze depte haar voorhoofd met de rug van haar hand, en zette haar hoed weer op. ‘Pas je op, baby! It’s still slippery!’ William zag dat haar robuuste wandelschoenen onder de modder zaten. Ze had een hoge stem, en vertelde dat ze eraan gewend was om met kinderen en jonge mensen om te gaan. Rena was ongetwijfeld een van de vele werkende moeders in de stad en had thuis een paar kinderen die ze ook ‘baby’ noemde. Kinderen die Rosita en Juan heetten, fantaseerde William. ‘Was hij je oudere broer?’ vroeg Rena, die behoedzaam afdaalde tussen de keien. ‘Twee jaar ouder,’ zei William. ‘Drieëntwintig.’ ‘Watch out, honey!’ William greep zich vast aan de dunne stam van een conifeer langs het glibberige pad. Het was tropisch warm geworden, maar daarvoor had het weken onafgebroken geregend, het onverharde pad was een glijbaan geworden. Rena trok achteloos een dennennaald uit haar hand, glimlachte en liep verder. ‘En je had nog nooit van Snoqualmie Falls gehoord?’ vroeg ze hijgend en met een licht cynische ondertoon, die niet aan hem voorbijging. William schudde zijn hoofd en dacht terug aan de ontmoeting met de agent en de park ranger in de slecht verlichte lobby van zijn hotel. Door de diepe rimpels in hun gezichten en de groene uniformen leken ze op acteurs uit een film uit de jaren negentig. ‘Snokalmie?’ had William gevraagd toen ze hem uitlegden dat zijn broer was gevonden in het park. Het woord klonk indiaans. Was het indiaans? Het indiaanse bloed zat hier in de grond, had hij in het vliegtuig gelezen. De geesten waarden hier al zo’n vierduizend jaar lang rond, lang voordat de westerse pioniers verschenen. Zijn broer had er ook al over gesproken en had net zo verbaasd opgekeken toen William had gezegd dat hij nog niet naar het park was geweest. Hij had zijn haar achter zijn oren gestreken en beet op zijn onderlip. ‘Je komt als een toerist naar Seattle, maar je weet niet wat Snoqualmie Falls is?’ had de park ranger gevraagd, die zich had voorgesteld als ‘gewoon Ray’. ‘Ik weet wie Bill Gates is, die komt hier toch vandaan?’
‘God, jongen! ‘Waarom heb je dat nu gedaan? We moeten naar het ziekenhuis. Kunnen jullie je ouders bellen en vragen of ze jullie kunnen ophalen? Gebruik de telefoon in de docentenkamer maar. Schiet op! De klassenavond is afgelopen. Wil iemand dat tegen de klas zeggen? Hoe kom je nu toch zo, Alex?’ Er kwamen steeds meer leerlingen om ons heen staan. Sommige meisjes sloegen verschrikt een hand voor hun mond. Het meisje waar het allemaal om was begonnen keek mij bezorgd aan. Ik ont-week haar blik uit schaamte en werd steeds duizeliger. ‘Die gek denkt zeker dat hij Karate Kid is,’ hoorde ik een van de vrienden van Raymond zeggen. Mevrouw Van Dijk probeerde mij overeind te helpen. ‘Gaat het nog? vroeg ze toen ze mij bij mijn bovenarmen vast-pakte. Ik knikte, maar mijn benen werden week en ik verstevigde mijn grip op haar arm. Een vader van een van de meisjes kwam binnen en bood aan om op de klas te letten zodat mevrouw Van Dijk met mij naar het ziekenhuis kon. Hij ondersteunde me naar haar auto, een gele eend, Citroën 2CV. ‘Blijven praten,’ zei mevrouw Van Dijk, maar ik wist niets te zeggen. Onderweg naar het ziekenhuis zei ze steeds: ‘Ben je er nog? Blijven praten, hè? Wat heb je nu toch gedaan?’ In het ziekenhuis brachten ze me naar de Spoedeisende Hulp. Een dikke man zat met een theedoek om zijn arm gebonden in de wachtkamer. Zijn harige buik kwam onder zijn T-shirt vandaan. Hij leek in slaap te dommelen, maar toen hij me zag knikte hij me toe. ‘Het ziet er niet fraai uit, zei hij en keek naar zijn hand, ‘maar bloed maakt het vaak erger dan het is, hè. lk moet wachten op mijn collega, die komt mijn vingertop brengen.’ Ik werd naar binnen geroepen. Mevrouw Van Dijk nam me bij de hand en zei: ‘Ik ben niet zijn moeder, hoor. Ik ben zijn docente Handvaardigheid. We hadden een feestje op school.’ ‘Een wild feestje als ik het zo bekijk,’ Zei de man met de witte jas, die zich voorstelde als Jasper-de-coassistent. Hij stak zijn handen in de zakken van zijn witte jas en keek me onderzoekend aan. ‘Het was een gezellige avond,’ zei mevrouw Van Dijk, ‘en toen sprong deze wildebras uit enthousiasme tegen een deurpost in de hal.’ De coassistent bekeek de wond en maakte hem schoon. ‘Kan een beetje prikken!’ Ik zat op een verrijdbaar bed, keek naar het metalen, steriele bakje naast me en zag dat hij er bebloede plukken haar en wat donkerrode klontjes in liet vallen. ‘Ken je die film Fint Blood met Sylvester Stallone? vroeg hij ter-wijl hij haastig wat laden opendeed en een paar gazen pakte. Ik probeerde te knikken, maar de verpleegkundige hield mijn hoofd goed vast. ‘Ja? Dan kun je je vast die scène herinneren waarin John J. Rambo zijn eigen arm hecht in het bos? Weet je dat nog? Zo gaan we nu ook het gat in je hoofd hechten. Dan heb je een beetje een idee.’ Hij grijnsde. ‘Geen zorgen,’ zei hij, ‘de verdoving is al gegeven, dus je voelt er niets van.’ Mevrouw Van Dijk keek over de schouder van de coassistent mee. Ik hoorde haar stem heel dichtbij. `Jeetje: zei ze steeds. ‘Wat verschrikkelijk allemaal! Jeetje!’
Het zijn de planten in de krantenkoppen, niet die in de wei in bossen en moerassen, tuinen en parken. Het zijn de planten die in de aanvoegende wijs zijn getrokken omdat we ze verpotten in denkbeeldige parken, geschiedenis van de aarde, hoofdstukken. Degene die voor nieuwbouwwijken hebben plaatsgemaakt, rondwegen en elektriciteitscentrales, in het parallelle universum ruiken ze heerlijk, hierin alleen naar papier en lijsten, slecht geweten en hoge winst. We zitten diep in het kreupelhout van schuld dat groeit over verloren sieraden, afgedankte ringen, verkleurde zilveren enkelbandjes. We bespreken tevergeefs oude gevoelens, zoeken naar beelden die in de droom bewegen. In mijn borstkas fonkelt mijn hart als een verborgen tuinkerszaadje, een paardenbloemblad. Er valt zwak licht op iets dat op de muur is getekend en ik zie dat het foto’s zijn van de uitgestorven planten. Even fluisteren ze allemaal tegelijk hun naam, en hun kleuren stralen nog een keer, stralen en stralen, voegen zich samen tot de lente, zoals deze er bijna nooit geweest is zoals deze bijna nooit bestond in olieverf of op glanzend papier, zoals deze nooit in fabrieken of industriële parken is vervaardigd, gebouwd op het terrein dat ooit van hen was, nu zo wild overwoekerd door iets nieuws.
“Jongen, Op de avond dat ik had besloten om Bruce Lee te imiteren, belandde ik in het ziekenhuis met een hersenschudding en elf hechtingen in mijn hoofd. Het gebeurde tijdens een schoolfeest. Ik was dertien en wilde Raymond, de populaire jongen die een paar vervelende opmerkingen had gemaakt tegen het meisje dat ik leuk vond, de schrik op het lijf jagen door dezelfde vliegende trap te maken als Bruce Lee aan het slot van de film Fist of Fury. Ik was natuurlijk niet van plan Raymond echt te raken. Het was show, een demonstratie van mijn grote vechttalent. Hij zou onder de indruk zijn van mijn kunsten en het meisje voorgoed met rust laten. Dat was het idee. Ik verliet de door discolampen verlichte klas waar de meisjes met fluorescerende wollen truien, spijkerrokjes en getoupeerd haar tegenover elkaar stonden te dansen. De jongens probeerden er cool uit te zien en stonden langs de kant met een plastic bekertje in hun hand en keken vanonder de haarlok voor hun ogen toe. Ik zag Raymond aan het einde van de lange gang staan met een groepje jongens. Ik nam een aanloop en toen ik opsprong om de trap uit te voeren bracht ik een katachtige gil voort. Hij keek op en nog voordat dat ik bij hem in de buurt kwam knalde ik met mijn hoofd tegen de bovenkant van de deurpost in de hal en viel ik als een zak aardappelen op de grond. Ik keek naar hem. Hij zag lijkbleek, slikte een paar keer, en wees met een bibberende wijsvinger naar me. ‘Je gezicht, je bloedt!’ Ik voelde aan mijn schedel, voelde een zachte pulp en werd duizelig en misselijk. Ik keek naar het bloed aan mijn vingers, naar de rode vlekken op mijn nieuwe crèmekleurige trui, naar de bloedspatten op de grond. Ik was een kalfje dat zojuist ter wereld was gekomen, nog nat van de bloedblubber, en niet in staat om meteen op te staan. Een van de jongens uit het groepje rende naar het klaslokaal en kwam terug met mevrouw Van Dijk, die van schrik haar plastic bekertje liet vallen toen ze me zag. ‘O, God!’ riep ze. ‘O, God!’‘ Hij kwam helemaal daar vandaan gerend,’ zei een andere jongen, en wees naar het einde van de lange gang, ‘en toen sprong hij keihard tegen de bovenkant van die deurpost aan. Maar echt keihard, hè!’ Mevrouw Van Dijk hurkte bij me neer. ‘God, jongen! Waarom heb je dat nu gedaan? We moeten naar het ziekenhuis. Kunnen jullie je ouders bellen en vragen of ze jullie kunnen ophalen? Gebruik de telefoon in de docentenkamer maar. Schiet op! De klassenavond is afgelopen. Wil iemand dat tegen de klas zeggen? Hoe kom je nu toch zo, Alex?”
Terwijl het water zich terugtrekt en de kwallen blijven liggen onaangetast door het zout door de oxidatie en de zon ben je jaloers op de kinderen die met hun hielen in het zand naar schelpen porren hun zekerheid met een voor jou volkomen verbazingwekkende kracht
Je oog is gereinigd en heeft nu scherpere pupillen terwijl de branding zich een weg terug de zee in vreet mis je iets een paar jaar in stukjes zo klein als de achterkant van een postzegel wit als octopusvlees hebben de meeuwen meegenomen Er is pijn met een verbroken verbinding met het hoofd
Pezige slijmstrepen van olie bedekken de golven leiden door schuimkoppen naar vroeger en naar de tijd waarin je langzaam flodderig de trappen van het afscheid afdaalde naar het strand hier – Zwemmen kun je nog steeds, maar je zwemt jezelf niet meer vrij –
Ik weet dat je verbaasd bent over het vermogen van de kwallen om lelijk en toch doorzichtig te zijn en ik weet dat je spoedig schreeuwend wilt weten wat ik ergens anders zoek in de hoop dat je van mij de vraag terugkrijgt
“Wij woonden in een flat die zou worden afgebroken om plaats te maken voor het zoveelste nieuwbouwproject. Veel flats waren al tegen de vlakte gegaan. In onze flat woonden ook blanke gezinnen, die volgens mijn vader te stom en te armoedig waren om een normaal huis te betrekken, anders woonde je als witte niet hier, tenzij je een Pool was. In onze wijk woonden vooral Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen, en die wisten niet beter, zei mijn vader, want zij hadden de laagste baantjes, als ze al werkten. Toen ik op de kleuterschool zat bleef mijn vader steeds vaker van huis, en als hij thuiskwam was hij dronken en begon hij wild met mama te zoenen, die daar op dat moment helemaal geen zin in had, en dan gooide hij haar op bed of op de bank en brulde: ‘Je houdt toch van baby’s? Wil je er nog een? Kom dan! Kom maar hier, vieze slet! Je bent net zo stom als al die andere wijven!’ Ik zat onder de tafel en trok de franje van het kleed een beetje naar mij toe, zodat niemand mij zag, maar ik hoorde hoe mama huilde en kreunde, en als ze niet deed wat mijn vader beval, gaf hij haar een klap, en dan hoorde ik tonkebonkebonk’ en het zachte gekreun van mama, die zich gedroeg als een lappenpop en zich in elke richting liet bewegen. Als ze klaar waren liep mama wijdbeens naar de badkamer, en ik hield mij stil en wachtte tot mijn vader op de bank in slaap was gevallen. Dan kroop ik naar mama toe, hield zij mij stevig vast en drukte me tegen haar borst. `Het blijft niet zo,’ fluisterde ze, en ze wiegde mij zachtjes heen en weer, en daarna bracht ze me naar bed en zei: ‘Ga maar slapen, lieverd.’ Maar ik kon niet slapen. Ik was bang dat mijn vader wakker zou worden en dat alles weer van voren af aan zou beginnen. Het ritueel herhaalde zich zo’n drie keer in de week. Soms stond hij met zijn slungelige lijf, zijn zweterige gezicht en diepe frons, zijn plukkerige afro en zijn kroezige baard over mij heen gebogen en bekeek hij mij alsof ik een aandoening was. Overdag deed ik mijn best om niet door hem gezien te worden. `Als ik je niet zie of hoor, dan weet ik dat je me respecteert,’ zei hij. In de meeste gevallen negeerde mijn vader mij, en vaak was hij al weg als ik wakker werd, en als ik niet gewekt werd door het tumult in huis, lag ik alweer in bed voordat hij thuiskwam.”
Undine vertrekt omdat Hans haar nieuwe kleren niet meer bewondert
Je blik weg van het lichaam naar de horizon neemt afstand van mij en de dingen de bloedlichaampjes de gebaren tot slot het glanzende trio-oog tand lip
leidt voorbij het daglicht naar andere kamers ver weg naar de grafdelvers de grafsprekers de putschisten en strijders in Grozny naar de regenboog rood geel rood
omdat elke wolk alleen pus en bloed spuugt mijn moeder zei al vroeg tegen mij slaap nooit met een fotograaf ze hebben al te veel gezien
Je bent bij heuvels van tulpen of waar dan ook Dit is de stad, het voetgangersgebied hier zijn we hier wandelt je innerlijke vuur in het besef
dat twee mensen die van elkaar houden zich bij elkaar kunnen optellen of van elkaar aftrekken een pluspunt kunnen zijn of zoals in dit geval buiten onze schuld een minpunt
“Het begon met een afwijzing. Ik lag bij mijn moeder op haar borst, na een bevalling van drie-entwintig uur. De verloskundige had haar met een opgeluchte en vreugdevolle blik aangekeken, maar het was mijn vader die als eerste sprak: ‘Dat gedrocht is niet van mij.’ Daarna verliet hij de kraamkamer. Ik was te groot en te zwart, zei mama, en ik had geen karakteristieke familietrekken die mijn vader kon herkennen. Hij was lichtgekleurd, verfijnd, pezig, en hoewel mama donkerder was dan hij, was ook zij slank, met de armen en benen van een balletdanseres, en een hoog, rimpelloos voorhoofd, zoals Nefertiti, de koningin van het oude Egypte. ‘Papa was vooral bang,’ zei mama. In de jaren daarna gaf hij mij veel namen, maar nooit die van zoon, en ook noemde hij mij niet bij mijn echte naam. Mama zegt dat ik me dit onmogelijk kan herinneren, maar dat ligt eraan, denk ik. Als iemand hard en lang genoeg iets bij je naar binnen ramt, laat dat een litteken na, een stempel, een afdruk. Hoewel je niet meer precies weet hoe je eraan bent gekomen, blijft het weefsel hard, stug en weinig elastisch. Het gevoel dat je had toen je het litteken kreeg zit in het weefsel opgesloten, en dat blijft bij je. Dat voel je. Je kunt het lezen, als braille. Je geeft het gevoel door aan je kinderen. Het wordt een erfenis, zoals de striemen op de ruggen van onze voorouders. Je wordt er elk moment weer aan herinnerd. Mama zei: ‘Je bent mijn knappe jongen.’ Mama geloofde dat ik voorbestemd was om grootse daden te verrichten, maar mijn vader wilde er niets van weten. ‘De grootse daden in deze buurt bestaan uit moord, diefstal en ongewenste zwangerschappen. We passen er perfect tussen.’ We woonden in een lange, fantasieloze straat met grofvuil dat elke week tegen de lantarenpalen voor onze flat werd gezet zodat de vuilniswagen het kon ophalen. Veel troep werd op straat gegooid, ook als er geen vuilniswagen langskwam. Soms werden er op de hoek van de straat verroeste fietsframes neergezet, of doorgezakte, versleten bankstellen waarvan de voering er op allerlei plekken uitstak. Die rommel werd niet meegenomen door de vuilnismannen, zodat die troep soms maanden buiten bleef staan en de kinderen uit de buurt ermee gingen spelen.”
“Mijn
vader belt. Hij heeft van zichzelf al een doodgraversstem, maar nu
klinkt die extra somber. Onze Fonny heeft een accident gehad.
Eergisternacht, op zijn verjaardag. Hij ligt in coma op de intensieve. ‘Weten de anderen het al?’ ‘Ja, ja, behalve ons Nicole. En Hildeke – die hoeft het nog niet te weten.’ Op
de weg van Hasselt naar Tongeren is Fonny’s auto tegen een boom
gevlogen en twee keer over de kop gegaan. Fonny was onder invloed,
natuurlijk, maar dat vertelt mijn vader er niet bij. ‘Hier is ma,’
kan hij nog net uitbrengen voor zij hem de hoorn uit de hand grist.
Fonny zag er zo goed uit die ochtend. Wel had ze ruzie met hem gemaakt.
Toen het ziekenhuis belde, hoopte ze dat hij dood zou zijn, maar
inmiddels wil ze dat hij erdoor komt. Als hij invalide wordt, zal ze tot
het einde van haar leven voor hem zorgen. ‘Ik ben zo sterk als een
paard,’ zegt ze, met een snik in haar stem. ‘Ik werk, ik jank en ik bid
tot mijne God.’ Dan is ze weer weg. ‘De verpleegsters hebben
Fonny’s bebloede hemd meegegeven,’ vervolgt papa, een beetje
geheimzinnig, ‘dat is ze in de bergplaats aan het wassen, in een emmer.
Haar tranen druppen in het water – net een mater dolorosa.’ Niet
alleen met mama, ook met zijn vriendin Annie heeft Fonny op zijn
verjaardag onenigheid gehad. Hij heeft een ruit van haar appartement
ingegooid en kwam ’s nachts om halftwaalf thuis aan: of papa zijn bed
bij Annie wilde weghalen. Onze pa, welja, een gepensioneerde
belastingontvanger van bijna zeventig jaar.”
Lieve Joris (Neerpelt, 14 juni 1953) Cover achterkant
Eindeloze rijen bonen in blik daar blinkend staan, waar traag het karretje langs de schappen rijdt waar cornflakes, bruine suiker, sudderlappen tot aan wollig witbrood en de doodvermoeide moeder; haar handen bij de fijne vleeswaren op de tast, aan de rok het voorgebakken jengelkind met korting wegens misgebakken – en zij, voor haar meeëters verbeten leeftocht zoekend… Waar een blonde pracht de zachte merken kiest, fel nog haar leven vol hooggehakte, glansgelakte lichte plekken en ’s ochtends snel de blanke yoghurt uitgelepeld, dan werkwaarts, het fris selderijhart vol klare zouten, de dood woont nog in het gootsteenkastje bij de oude spons… Waar de zot bij ontbijtkoek te tobben staat – intussen zijn onbegrijpelijk leven overwegend – hij vraagt me de prijs – godsallejezus de prijs met die zware stem alsof een ander uit hem spreekt: ‘Wat kost ontbijtkoek?’ Een blauwe engel in stofjas wordt hem gewezen, eens ijzige godin der lege flessen, thans inquisiteur van een zot bij koek die hij nooit betalen kan… Waar de oude dame met porseleinen hand vanillevla inlaadt. Spoedig zal ze sterven, al kan vanillevla barmhartig zijn. Wie weet dat niet? ‘Wat kost ontbijtkoek?’ Waarom weet je dat niet? ‘Wil jij hem voor me kopen?’ Zal de zot tot de kassa naast me lopen als een zoon, de hand aan de kar, de blik op koek… Waar een donker voorbijgaand wicht naar abrikozen ruikt. Ineens verlang ik naar vanillevla met haar, maar alles heeft zijn loop al, zacht soezend in mijn kar – louter geborgenheid van aardappels en het wijs besluit van de scharrelmens te midden van frambozen bessen. Daarnaast de zot, de goede zotzoon met zijn koek, wachtend bij de kassa-engel, tot er voor hem wordt afgerekend. Zegels.
Het is tijd
Het is tijd de dieren te vertellen wie we zijn; voorzichtig, hun huid niet aanraken en geduld bewaren. Aan woorden zijn ze niet gewend. We zullen onze schoenen voor hen uittrekken en het bittere van onze geur verbergen, een beetje buigen als het zover is. Een menuet dansen – een menuet is het beste – bijna geruisloos, zonder hen aan te kijken – vooral dat niet. We zullen dansen in stilte, dat doet hen goed. Dan samen voorzichtig een krant beginnen eerst maar zonder woorden. Daarna nog altijd sprakeloos tegenover elkaar zitten. Blikken van elkaar wegdraaien. Wanneer komt het ruimteschip?
“Dat verstaan wij Jordanezen niet.”
Het was de gevleugelde uitspraak die steevast als repliek diende
wanneer de kinderen weer eens vroegen om de brug over te steken. “Ze benne d’r heel anders dan wij, we kunnen er niet aarden.”
De hele familie Mulder hield heel lang vast aan de eigen vertrouwde
Jordaan, daar hadden ze meer dan genoeg aan. Het was het meest kostbare
bezit van hun leven. Ze wisten niet beter. Ondanks de betrekkelijke
armoede, het harde werken om het hoofd boven het water van de omliggende
grachten te houden, kwam het bij hen niet op dat ze wellicht geluk
konden vinden op de oevers van de onbekende wereld van de overkant. Nu
is die wereld niet meer zo onbekend, niet zo gevaarlijk en is iedereen
er goed te verstaan. Zijn broers en zussen hebben de stap al gemaakt,
zij zijn al vele malen de brug overgegaan. Maar Freek, de oudste van de
kinderen, bevindt zich nog in de ongewisse schemerzone. Hij weet nog
niet goed wat hij aan moet met de vooruitgang. Links ligt volgens hem
alles wat zich buiten de grachten bevindt, hij noemt het de vernieuwing,
en rechts ligt de warme geborgenheid van zijn Jordaan. Tegen het
vallen van de avond is hij vaak te vinden aan de kanten van een gracht,
de Prinsengracht is daarbij veruit zijn favoriete stek. Met zijn benen
bungelend over de rand loopt hij in gedachten van links naar rechts. Hij
wil heel graag vooruit, zich verbeteren, maar de Jordaan ligt hem erg
na aan het hart. Voor de wal liggen schepen in het roetzwarte
grachtenwater. Volgens hem lijken ze op donkere beesten met een gekleurd
vachtje dat rul oogt. In de schemering ziet hij er gele lichtjes
glimmen in de volgens hem knusse kajuitjes. De schepen deinen op het
Amsterdamse water dat zachtjes stroomt tussen de gemetselde walmuren.
Hij vangt met zijn neus, lichtjes tegen de wind ingedraaid, de rook op
van grijze turfsmook die her en der opdwarrelt uit de roestige pijpen.
Hij is gewend aan de geluiden van het dorp in de stad, van het ratelen
van de karren, het brullen van de motoren van de auto’s en het slaan van
de klokken van de Noorderkerk. Ondanks die gewenning kijkt hij door de
galm van het stevige bronzen geluid toch weer om naar het imposante
gebouw. Hij ziet het silhouet van de na zeven slagen weer zwijgende kerk
dat opdonkert tegen de loodgrauwe lucht. Een torentje met een
parmantige koperen windhaan, een grijsblauw leiendak boven een samenstel
van nissen en schaduwhoeken die zachtjesaan qua vorm vervagen door de
invallende duisternis”.
„…
Es war, wie mir bald klar wurde, jene sagenhafte Gegend, von der ich
bei den Großen meines Fachs schon so viel gelesen hatte. Während die
ramponierte Lok in irgendein Depot geschleppt wurde,
erhielt ich mehrere Angebote ortsansässiger Taxifahrer mit
Schnauzbärten und schmutzigen Gummistiefeln, die wünschten, mich über
die kurvigen und schlaglochreichen Bergstraßen zum nächsten Bahnhof zu
fahren, doch nach einem Blick gen Himmel, der ungewöhnlich hell und rein
zu werden versprach, beschloss ich, an Ort und Stelle zu bleiben und
mir in dem Dorf Z., das mir gezeigt wurde – wie es unregelmäßig und
schief zwischen den Felszacken hing, ähnelte es dem Brutplatz eines
Wanderfalken –, eine Unterkunft zu suchen. Der
Weg schlängelte sich zwischen Wiesen, Wäldchen und Äckern in sanfter
Steigung aufwärts. Auf den ersten Blick war mir die Landschaft malerisch
erschienen, doch während ich mit meinem schweren Gepäck voranrückte,
bemerkte ich, dass mir die Erinnerung an die gelesenen Bücher den Blick
getrübt hatte. Pechstein und von Boettiger hatten vom
abwechslungsreichen Anblick der bestellten Felder geschwärmt, von grünen
Hügeln, sprudelnden Quellen, reizenden Hainen, von der erhabenen
Silhouette der Felsenberge am Horizont. Droste hatte – besonders diese
Stelle seiner Lustreisen eines Vogelnarren war mir im Gedächtnis
geblieben – den melodiösen Gesang der fleißigen Bäuerinnen beschrieben,
der sich mit dem frommen Jubel der Lerchen mischt. Ich fand nichts von
alldem. Neben
dem monotonen Grillengezirp ließen sich weder menschliche noch
Vogelstimmen hören, und die Felder wurden offenbar schon seit Jahren
nicht mehr bestellt. Ich sah die Reste von Zäunen, Heuschobern,
Unterständen für Tiere und ähnliche Anzeichen ehemaliger
landwirtschaftlicher Tätigkeit, doch waren sie sämtlich bis zum Boden
eingesunken und von Disteln, Quecken, Brennnesseln überwuchert. Ein
einst schmuckes Bienenhaus mit farbig gestrichenen Anflugbrettern hatte
man offenbar zu zerstören und in Brand zu setzen versucht; die
herausgerissenen Kästen steckten halb vermodert in der Erde.“
„Es war so. Eines Tages hatten die zwei Geschäftsfrauen den Plan, Klaus und Linde zu verkuppeln. Man warf sich also in Schale, stieg ins Auto und fuhr los. In
dem üblichen Ausflugslokal angekommen, gingen die zwei Alten ein wenig
auf und ab, während die zwei Jungen auf Vorschlag der zwei Alten einen
Spaziergang absolvierten. »Nun und, wie war’s?« drängele ich. »Es war schrecklich«, gesteht Linde. »Der
reife, ältere Student aus der Großstadt Heidelberg und das dumme junge
Gänschen aus dem Frankenland. Ich war hoffnungslos overdressed.« »Und Klaus? Wie war der?« »Der hat bestimmt einen Anzug angehabt.« »Einen Anzug?« »Ja. Nehme ich an.« »Habt Ihr’s getrieben?« »Wo denkst du hin?« »Hat er wenigstens gebaggert?« »Was für ein Ausdruck. Dafür war er viel zu gebildet. Viel zu elegant.« »Ihr habt nichts gemacht?« »O, doch, natürlich.« »Was?« Nach ihrer Erinnerung hätten sie Konversation gemacht.“
Peter O. Chotjewitz (14 juni 1934 – 15 december 2010)
“He
was waited upon over the factory, shown the machinery by George, who,
in high spirits, talked so fluently, held himself so erect, looked so
handsome and manly, that his master began to feel an uneasy
consciousness of inferiority. What business had his slave to be marching
round the country, inventing machines, and holding up his head among
gentlemen? He’d soon put a stop to it. He’d take him back, and put him
to hoeing and digging, and “see if he’d step about so smart.”
Accordingly, the manufacturer and all hands concerned were astounded
when he suddenly demanded George’s wages, and announced his intention of
taking him home. “But, Mr. Harris,” remonstrated the manufacturer, “isn’t this rather sudden?” “What if it is?–isn’t the man _mine_?” “We would be willing, sir, to increase the rate of compensation.” “No object at all, sir. I don’t need to hire any of my hands out, unless I’ve a mind to.” “But, sir, he seems peculiarly adapted to this business.” “Dare say he may be; never was much adapted to anything that I set him about, I’ll be bound.” “But only think of his inventing this machine,” interposed one of the workmen, rather unluckily. “O
yes! a machine for saving work, is it? He’d invent that, I’ll be bound;
let a nigger alone for that, any time. They are all labor-saving
machines themselves, every one of ‘em. No, he shall tramp!” George
had stood like one transfixed, at hearing his doom thus suddenly
pronounced by a power that he knew was irresistible. He folded his arms,
tightly pressed in his lips, but a whole volcano of bitter feelings
burned in his bosom, and sent streams of fire through his veins. He
breathed short, and his large dark eyes flashed like live coals; and he
might have broken out into some dangerous ebullition, had not the kindly
manufacturer touched him on the arm, and said, in a low tone, “Give way, George; go with him for the present. We’ll try to help you, yet.” The
tyrant observed the whisper, and conjectured its import, though he
could not hear what was said; and he inwardly strengthened himself in
his determination to keep the power he possessed over his victim. George
was taken home, and put to the meanest drudgery of the farm. He had
been able to repress every disrespectful word; but the flashing eye, the
gloomy and troubled brow, were part of a natural language that could
not be repressed,–indubitable signs, which showed too plainly that the
man could not become a thing.”
Harriet Beecher Stowe (14 juni 1811 – 1 juli 1896) Cover
„Aus einigen der kleinen Fenster fiel sanftes gelbes Licht in den noch fast unberührten Schnee auf der Straße – es trat so ruhig und sicher durch die Scheiben, als wollte es für alle Ewigkeit weiterleuchten. Die alte Haushälterin, der ich sagte, ich sei der Elektriker, wiederholte die Berufsbezeichnung in einem Ton, der mir sogleich klarmachte, daß das in diesem Hause ein Schimpfwort war. Ich hatte Herrn Buttewegg schon öfter gesehen, darum erschrak ich nicht, als er die Stiege heruntergetrippelt kam. Er sah aus, als wollte er auch mit seiner äußeren Erscheinung deutlich machen, daß zwischen einem Fabrikanten feinsten Branntweins und einem vulgären Bierbrauer ein Unterschied weit wie der Himmel liege. Bierbrauer sind – zumindest ist das eine weitverbreitete Ansicht – in Statur und Gemüt den Pferden, die ihr Produkt vom Hof weg in die Kneipen schleppen, ähnlich, sie sind grobknochige, breitschultrige, dickwänstige Kerle, die gar nicht wissen, wohin mit all ihrer Gesundheit. Nicht so Herr Buttewegg. Er war ein Hänfling, und ein häßlicher obendrein. Statt meinen Gruß zu erwidern, musterte er mich scharf und sagte mit einer Stimme, die irgendwer mit einer Schrotfeile bearbeitet zu haben schien: »Ihr Chef sprach von einem Spezialisten …« »Und er weiß, was er sagt«, antwortete ich. »Deliziöse Antwort«, raspelte er und schickte sich an, mir die Geschichte seiner Leiden zu erzählen. Als er das erste Mal »und dann passierte es« gesagt hatte, unterbrach ich ihn, was mir einen Blick mit einer tüchtigen Ladung Strychnin darin einbrachte. »Herr Buttewegg«, sagte ich und versuchte wie ein ergrauter Spezialist für Kurzschlüsse dreinzuschauen, »ersparen Sie mir diese Quisquilien; was Sie da mit dem wohl eher ins Medizinische greifenden Ausdruck >periodische Malaise< zu bezeichnen suchen, ist nichts weiter als ein ordinärer schleichender Kurzschluß …« Ich glaube, hätte ich ihm auf die Schulter geschlagen und »Das werden wir bald haben, Sie häßlicher kleiner Giftmischer!« gesagt, er hätte nicht geschockter aussehen können. Er trat einen Schritt zurück und eine Stufe der Treppe hinauf, um mir gerade in die Augen starren zu können, dann fragte er fast sanft: »Sie haben Bildung genossen?« »Ist das jetzt relevant?« fragte ich zurück und zog dabei die Augenbrauen so hoch, daß mir geradezu anzusehen war, welch eine piekfeine Bildung ich genossen hatte. Aus meiner Brust aber flog ein Segensspruch jenem Fleischerlehrling nach, von dem ich vor langer Zeit ein Fremdwörterbuch gegen einen alten Akku eingehandelt hatte. Das Buch war immer scharfer Konkurrent von Edgar Wallace, und wenn es mich überkam und ich daheim in der Küche mit meinen Lesefrüchten aufwartete, bedurfte es erst eines Machtwortes meiner Mutter, daß ich dem »karierten Gefasel« ein Ende setzte.“
Natuurlijk verdwaalde ik op de terugweg. Tekeningen, foto’s, films van mijn leven tot nu toe werden onbegrijpelijke sferen die ik onmogelijk kon herkennen. Ik had ze godverdomme toch nog nooit gezien.
*
Het is eigenlijk niet belangrijk meer wat ik heb willen zeggen en af en toe heb ik de dingen gedaan alsof het allemaal maar vanzelf sprak, maar toch was het nooit meer dan: laten we weggaan, laten we het proberen.
*
Soms wil ik beleefd zijn en geef vrolijk grijnzend iedereen een hand. Soms praat ik zelfs urenlang. met de ongelofelijke slijmerd die ik steeds weer overal tegenkom.
Soms loopt de spoorrails van mijn argeloosheid dood waar de zomer voor de zoveelste keer begint. Maar als er weer eens oorlog komt
Thomas Graftdijk (14 juni 1949 – 10 februari 1992)
“De mediagenieke schrijver, inmiddels een vast onderdeel van een commercieel circus, het kind van Narcissus, de tv-persoonlijkheid die geen aandacht meer heeft voor marginaal literair gezwets, probeert doorgaans zijn gelijk te halen met het noemen van cijfers. Hij spreekt over zijn grote succes, en krijgt de bevestiging die hij nodig heeft, maar hij ziet niet in dat hij in feite spreekt over het spek rond zijn middel waar uiteindelijk een blinde massa zonder enig gevoel van zal vreten. Het is niet moeilijk om de massa te vinden. Ze vraagt een eenvoudige receptuur. Het is door de jaren heen door uitgevers en verkopers eindeloos aangepast en verbeterd, en nog elke keer wordt er een kunstmatig ingrediënt aan toegevoegd zodat het idee van smaak bewaard blijft. Voor elke doelgroep een specifieke smaak, totdat ze er misselijk van worden. Commercieel succes voor een schrijver is alleen ’te verteren’ als hij het heeft weten te bereiken zonder dat hij zich heeft aangepast aan de heersende wetten en het vaste recept. Dat is bevredigend. De massa, die door de mediagenieke schrijver gevoed wordt, zal veranderen in een zevenkoppig monster, dat het hoofd van de schrijver zal afbijten als het niet zijn dagelijkse portie leugens krijgt, maar niet voordat het eerst ook diens buikspek heeft afgevreten. De schrijver kan in de valkuil van het mediacircus vallen zonder dat hij het weet. Met de plotselinge aandacht rondom zijn boek wordt hij ineens gefeliciteerd alsof hij een belangrijke literaire prijs heeft gewonnen. Hij wordt verwelkomd door andere schrijvers met nog net iets meer commercieel succes en aanzien, want verschil moet er zijn en de hiërarchie moet bewaard. Hij wordt op de schouders geklopt en de woorden die hij spreekt vangt het schrijven aan, en dan worden de keuzes verdedigd: het is noodzakelijk om tegen de wanden van het fatsoen te schuren en de verheven moraliteit in onze maatschappij te betwijfelen. Ongetwijfeld. Maar waar zijn de jonge schrijvers die een verhaal hebben, maar de taal niet machtig zijn? De vertellers die niet meer geloven in boeken en verhalen, die niet eens weten dat zij de nieuwe vertellers zijn, de schrijvers en lezers die niet tot een doelgroep behoren en waarvan het hoofd overloopt en die een pen of een boek moet worden aangereikt. De vergeten milieus. De jongeren op straat, met hun ouders opgehoopt in stapelvilla’s. Het blanke uitschot. Kinderen van migranten, die allochtoon worden genoemd, en over wie veel wordt gesproken, maar wie niemand als buurjongen heeft. De armoedige, jonge lezer die een schrijver is, of in elk geval een verteller. De verteller die niet leest, maar op straat hangt, en niet meteen raad weet met wat er in zijn hoofd leeft. Hij verpakt zijn verhaal in vormen die niet meteen gezien of begrepen worden. Agressie als expressie. Of misschien schrijft hij zijn krukkige zinnen ’s nachts in een schrift, op bed, want het liefst blijft hij ongezien.”
“Hij zou missionaris worden, wat passend gevierd werd met een Feestdisch van Tomatten Soep, Ossenbraad met Princessen en Congobootjes. Zijn baard liet hij groeien, dat zou hem in Congo van pas komen, want zwarten keken op naar mannen met lange baarden omdat de hunne altijd kroesden. Die vooravond van Kerstmis 1923 stond heeroom in toga en hoge hoed aan de reling van de Albertville, een zwarte gebreide sjaal om de hals geknoopt. Een simpele jongen losgerukt uit het Vlaamse platteland, op weg naar het hart van Afrika om zieltjes te winnen. Naast hem, in een landschap van bontmantels en hoeden met pluimen, blikte zijn moeder smartelijk de camera in: het zou tien jaar duren voor ze haar teerbeminde kind weerzag. Later op de dag, toen de loopbrug was binnengehaald en de stoomfluit had geklonken, begon de harmonie op het wandelterras te blazen en huurden de achterblijvers bootjes waarmee ze een eindje meedobberden op de Antwerpse Schelde, wuivend en roepend naar de Congogangers. Heeroom moet zich onwennig gevoeld hebben op die boot. Hij was in zijn leven nooit verder dan Lourdes geweest. Als de kolonialen dansten in de balzaal, trokken de paters zich terug in hun hut om te brevieren. Of ze legden een kaartje in de rookkamer. Vaak reisden ze als aalmoezenier mee, dan kregen ze korting. Een van hen schreef ooit een verbolgen brief aan de directie: hij had een bemanningslid op het dek in innige omhelzing met een dame aangetroffen. In die jaren had ieder Vlaams gezin wel een heeroom in de missie. Het moederleed om zijn afwezigheid werd ruimschoots vergoed door de nieuwe wereld waarin de familie terechtkwam: missionarissen met verlof brachten verhalen over zoonlief in de brousse en tafelden mee op zondag, zodat dieprode wijnvlekken achterbleven op het damasten tafellaken en het hele huis doortrokken was van sigarenwalm.”
Uit: Der Hydrograf (Vertaald door Andreas Gressmann)
“Als der Viermaster Posen am 15. April des Jahres 1913, zwei Tage nach dem Ablegen aus seinem Heimathafen Hamburg, den Kanal hinter sich ließ und mit dem Ziel Valparaíso Kurs auf Süden nahm, herrschte als Folge eines ausgedehnten Hochdruckgebiets über Westeuropa ruhiges Frühjahrswetter. Ein schwacher, zuweilen abflauender Wind sorgte ab und zu für ein leichtes Flattern der Segel, und kleine Wellen klatschten bockig gegen die Bordwand. So lustlos gab sich das Meer, dass Franz von Karsch, der sich ohne Reiseziel eingeschifft hatte, vielmehr mitfuhr, um wissenschaftliche Beobachtungen vorzunehmen, seine Kamera und seine Messinstrumente in seiner Kabine gelassen hatte, als er auf der Höhe von Brest nach einem Mittagsschläfchen mit leichtem Kopfschmerz an Deck ging. Das helle Sonnenlicht blendete ihn, wodurch sich das unerwartete Gefühl von Verlassenheit, mit dem er aufgewacht war, noch verstärkte. Als er die Augen aufgeschlagen hatte, wusste er nicht, wo er war, hatte kurz sogar geglaubt, die Schiffskabine gehöre zu einem alten, unangenehmen Traum, an dessen Einzelheiten er sich inzwischen schon nicht mehr erinnern könne. Als ihm dann klar geworden war, wo er sich befand, war er merkwürdigerweise einen Augenblick lang enttäuscht gewesen, als seien seine Träume ihm lieber gewesen als die Wirklichkeit, doch zugleich hatte er sich auch keinen Ort vorstellen können, an dem er gerade wirklich gern gewesen wäre. Minutenlang war er liegen geblieben, unfähig, sich zu erheben, bis er sich abrupt aus seiner Lähmung befreite, indem er sich auf die Seite drehte und aus dem Bett wälzte. Einer seiner beiden Mitreisenden lehnte an der Reling und betrachtete den Horizont. Mechanisch und ohne jedes Anzeichen von Genuss zog er an einer dünnen Zigarre, als sei Rauchen keine Sucht, sondern Arbeit. Bei einer früheren Gelegenheit hatte er sich als Amilcar Moser vorgestellt, aus Triest stammend, wo er, wie er gleich hinzufügte, auch seine Jugendzeit zugebracht habe. Er arbeite als Einkäufer für eine Hamburger Salpeterfirma und befinde sich auf einer Geschäftsreise nach Chile. Auf die Frage nach seinem Reiseziel hatte Karsch nach kurzem Zögern geantwortet, er habe keins. Der Salpeterhändler hatte ihm erst geglaubt, als ihm Karsch mit knappen Worten erläutert hatte, dass er sich an Bord befinde, um wissenschaftliche Beobachtungen vorzunehmen und Daten zu sammeln. Er wolle Seegang, Wind und Wogen messen und Strömungen untersuchen.”
Allard Schröder (Haren,14 juni 1946) Cover Nederlandse uitgave
“Hij ziet aan de ene kant Joop overeind krabbelen en in zijn ooghoeken aan de andere kant de kopgroep verder wegrijden. Ze stoppen niet, de Tour wacht immers op niemand. “Joop, kom op… We moeten weer aansluiten! Lukt het? Kom op!” Aan excuses denkt Johan niet, daar is geen tijd voor, de Tour moet gered worden, de Tour voor Joop, de Tour voor Raleigh en de Tour voor Nederland. Joop zit weer op de fiets en laat zich door Johan leiden. Hij zit weer in het wiel, hij laat zich loodsen om weer de aansluiting te vinden bij de kopgroep. Johan merkt dat Joop in een roes verkeert en misschien nog wat verdoofd is. Hij ziet dat het achterwiel van de kopman hopeloos verkreukeld is maar toch rijdt de man in het geel door. Stoppen om van wiel te wisselen kan pas als er aansluiting is, als de kopgroep is teruggehaald. “Verdomme, wat heb ik nu weer gedaan? Hoop niet dat het te ernstig is. Ik moet hem terugbrengen, koste wat kost, het moet. Kom op Johan, je kunt het en Joop ook.”
„Adolf berührt die beiden Hauptadern ihres Wesens, den Hang zum Schönen und Geistigen wie auch den Hang nach handfesten, berechenbaren Lebensverhältnissen, die nicht luxuriös sein sollen, aber sicher. Er gefällt ihr, wenn er einfühlsam und ausschweifend von den Städten und Landschaften erzählt, die er im Krieg kennengelernt hat. Durch ihn lernt sie Paris kennen und die Normandie, ohne je dort gewesen zu sein, Warschau und die Weichsel, einschließlich der Weichselschollen, die die Weichselfischer auf Holzkohle gebraten an den Uferbänken verkaufen, Prag, das Baltikum und zuletzt auch noch Neapel, Rom und Florenz. Danach lag er in einem Kriegsgefangenenlager bei Kreuznach. Das war eine schlimme Zeit, doch auch sie gestattet es ihr, ihn zu bewundern, wenn er von der Kunst zu überleben spricht, die er dort erlernt hat, während die anderen in ihren Erdlöchern verreckten, weil sie sich nicht beherrschen konnten, ihre Vorräte nicht einteilten, unabgekochtes Wasser tranken und ihre Zigarettenzuteilung selber rauchten, statt sie gegen Nahrungsmittel einzutauschen. Adolf macht Eindruck auf sie. Er versteht es, das Zipfelchen Wahrheit, das er erhascht, für das Ganze auszugeben. Die Chemiestunden an der Meisterschule sind in seinen Reden ein tiefschürfendes naturwissenschaftliches Studium. Die Einblicke in die Betriebswirtschaftslehre, die ein entnazifizierter Berufsschullehrer den angehenden Handwerksmeistem vermittelt, befähigen Adolf auf der grünen Wiese zum Direktor eines großen Unternehmens. N. lehnt sich an eine bewaldete Hügelkette, abends gehen die Liebenden oft hinaus ins Grüne und breiten die Wolldecke aus, Edith streift den Rock hoch, Adolf läßt schon mal den Naturhaarpullover auf seiner sportlichen Brust sehen und erzählt vom rätselhaften Zusammenwirken der Elemente, demonstriert die physikalischen Gesetze und befaßt sich nebenbei noch mit Geologie. Edith erregen seine Reden mehr, als ein paar abgenutzte Handgriffe auf ihrem Körper es vermocht hätten. Mit Reden macht er sie sich untertan, so daß sie sich willig hingibt, wenn er es endlich will. Auf Französisch fragt er sie, ob sie mit ihm schlafen wolle, auf Italienisch sagt er, daß er sie liebe, auf Polnisch flüstert er ihr Schweinereien ins Ohr, und wenn ihm kühl wird, weil die Abendnebel den Waldrand erreichen, sagt er: Let’s go, Fräulein!“
Peter O. Chotjewitz (14 juni 1934 – 15 december 2010)
“Eliza had been brought up by her mistress, from girlhood, as a petted and indulged favorite.
The traveller in the south must often have remarked that peculiar air of refinement, that softness of voice and manner, which seems in many cases to be a particular gift to the quadroon and mulatto women. These natural graces in the quadroon are often united with beauty of the most dazzling kind, and in almost every case with a personal appearance prepossessing and agreeable. Eliza, such as we have described her, is not a fancy sketch, but taken from remembrance, as we saw her, years ago, in Kentucky. Safe under the protecting care of her mistress, Eliza had reached maturity without those temptations which make beauty so fatal an inheritance to a slave. She had been married to a bright and talented young mulatto man, who was a slave on a neighboring estate, and bore the name of George Harris. This young man had been hired out by his master to work in a bagging factory, where his adroitness and ingenuity caused him to be considered the first hand in the place. He had invented a machine for the cleaning of the hemp, which, considering the education and circumstances of the inventor, displayed quite as much mechanical genius as Whitney’s cotton-gin.* * A machine of this description was really the invention of a young colored man in Kentucky. [Mrs. Stowe’s note.] He was possessed of a handsome person and pleasing manners, and was a general favorite in the factory. Nevertheless, as this young man was in the eye of the law not a man, but a thing, all these superior qualifications were subject to the control of a vulgar, narrow-minded, tyrannical master. This same gentleman, having heard of the fame of George’s invention, took a ride over to the factory, to see what this intelligent chattel had been about. He was received with great enthusiasm by the employer, who congratulated him on possessing so valuable a slave.“
Harriet Beecher Stowe (14 juni 1811 – 1 juli 1896) Het Harriet Beecher Stowe House in Hartford, Connecticut
„Mein Alter hat gesagt, die ganzen Strippen müßten raus, die könnte Galvani noch selbst gezogen haben; aber was meinst du, was der Schnapspanscher angibt – bei Appendizitis, sagt er, exstirpiert man auch nur den Blinddarm –, ich hab ein Wörterbuch mitgehabt, das brauchst du bei dem Kerl. Und dann läuft er immer mit einer Uhr herum und schreibt auf, wie oft du in der Minute den Schraubenzieher drehst. Dabei hätte er sich für das Geld, das er bisher hat blechen müssen, die Bruchbude dreimal neu installieren lassen können. Schade um den Schnaps, denn den hätte man nötig, wenn man da gewesen ist. Die anderen im Hause spinnen nämlich auch. Seine Alte ist seit Jahren nicht mehr aus ihrem Schlafzimmer rausgekommen, und das Bett ist, glaube ich, zur gleichen Zeit frisch bezogen worden, als sie die Lichtleitung legten. Wenn du da in die Stube mußt, kriecht sie so lange unter die Decke, bis du wieder raus bist. Und die Tochter, Mann, die liegt auch bis in die Puppen im Bett, aber die wirft die Decken weg, wenn du reinkommst, und dem Franz hat sie schon mal wo hingefaßt. Der einzige Lichtblick ist das Dienstmädchen, Sophie heißt sie, bloß zu landen ist bei der auch nicht … Na, tröste dich man, ich glaube, da müßte Theodor Buttewegg schon seinen ganzen Fusel alleine ausgetrunken haben, bevor der deinen Meister einlädt, seinen Kurzschluß zu suchen …« Als ich mein Fahrrad an die Hauswand des Herrn Buttewegg lehnte, erwartete ich denn auch, den Besitzer des Anwesens im Delirium anzutreffen.“
Hermann Kant (14 juni 1926 – 14 augustus 2016) Cover
Uit: Being There (script door Jerzy Kosinski en Robert C. Jones)
“EXT. GARDEN – NIGHT Chance, wearing a different suit and carrying the laundry bag, crosses from the rear building to the main house. INT. MAIN HOUSE – REAR ENTRANCE/HALLWAY – NIGHT The interior of the main house has the mustiness of age, the warmth of oak. White dropcloths and sheets cover all of the furniture. Chance enters, walks through the hallway. INT. MAIN HOUSE – DINING ROOM – NIGHT A large dropcloth is over the dining room table and chairs. It is neatly folded back at one end, leaving one chair and place setting uncovered. A small portable color TV is next to the place setting. Chance enters, puts his laundry bag on a covered table near the doorway. He sits at the dining room table, turns on the TV, and carefully unfolds his napkin, puts it on his lap as he watches the screen. LOUISE, an elderly black maid, enters with a tray of food and Chance’s clean laundry. LOUISE (sets dinner before Chance) … Evening, Chance. CHANCE (slowly, perfect diction, no accent of any kind) … Good evening, Louise. Louise sets Chance’s clean clothes on the small table, picks up his laundry bag. LOUISE … The Old Man is getting weaker, Chance. CHANCE (begins to eat) I see. LOUISE I’m afraid he’s slippin’ a bit with every hour that goes by… Chance, his manners impeccable, concentrates on the TV as he eats. A buzzer SOUNDS, Louise looks upstairs. LOUISE (CONT’D) … Back up those stairs – damn… That Man’s needin’ me more and more just before he never needs me again… CHANCE (still watches TV) Is his back feeling better? Louise gives Chance a look. » LOUISE … Gobbledegook… You and your gobbledegook. You’re gonna be the death of me yet, Chance… (she turns to leave) … Unless those stairs are… The Good Lord’s liable to snatch up two unwillin’ souls at the same time if I keep on trampin’ up those stairs… I don’t want none of that…”
Jerzy Kosiński (14 juni 1933 – 3 mei 1991) Scene uit de gelijknamige film uit 1979 met Shirley MacLaine (Eve) en Peter Sellers (Chance)
Hij weet dat hij gekruisigd is, zijn lijdensweg naar Golgotha brengt hem van zachtjes huilen in het donker tot zwakzinnige, zichzelf betreffende verkrachtingsdrang en nachtelijke angstaanvallen dat men hem betrapt, van eenzaam dronken ’s avonds bij de kachel en de televisie op zijn arrestatie zitten wachten tot de niet te dichten scheuren door de muren van zijn bovenkamer en strafrechtelijke internering in het landelijk gelegen duizendjarig rijk op aarde, zijn delirium gaat altijd door, hij kan zijn ogen niet geloven.
Maar Napoleon en Dostojewski maken met hem kennis, brengen hem door lange, natriumverlichte gangen naar de God van het gesticht, als engelen des doods die hem gaan liquideren – en hij hoort verbijsterd hoe hoe hij wordt verdoemd: ‘Moet jij mijn zoon zijn? Jij? Waar zijn je wonden, waar je doornenkroon? Ben jij mijn zoon?’.
Love!
’s Ochtends vroeg ontwaakt hij vallend ziek, een gillend wrak dat zich niet schaamt, en in het brakke keelgat van zijn wereld wordt door God gezongen:
‘Bleke Slachter Eierlijder Wezensvreemd, wie heeft vannacht je kind genaaid en doorgewurgd en toen gewetenloos nog eens het lijk geschonden?’
Thomas Graftdijk (14 juni 1949 – 10 februari 1992) Hier zittend met zoontje Arthur en Geerten Meijsing in 1991
“Het gevaarte stuwde allerlei rommel voort, beelden die in mijn hoofd kropen en die bezit van me wilden nemen. Het hield me uit mijn slaap en als ik eenmaal sliep zorgde het voor nachtmerries. Wanneer ik wakker schrok kreeg ik de beelden niet meer uit mijn hoofd. Het leek een ziekte. Ik lag bezweet in bed, met hartkloppingen, en met drukte en lawaai in mijn hoofd. Ik wist niet wat ik ermee aanmoest tot ik begon op te schrijven wat ik zag. Dat hielp. De beelden waren niet langer angstaanjagend. Ze vertelden verhalen die ik niet begreep. De volgende dag verborg ik mijn schrift onder mijn matras, uit schaamte. Ik leerde van papa Leeuw dat je voor niks bang moest zijn, maar ik durfde de schriften ook hem niet te laten zien. Mijn vader had geweldige vuisten waarmee hij soms wild om zich heen zwaaide en dan kon je beter niks tegen hem zeggen. Ik werd steeds rustelozer en begon meer schriften onder mijn matras te verzamelen. Mijn favoriete woorden waren ‘fuck you’, want dat hoorde ik vaak in de Amerikaanse films waar mijn moeder naar keek als ze in haar fauteuil zat te roken. Ze zei zelf nooit ‘fuck you’, want mijn moeder was een Hollandse vrouw. Ze zei vaak ‘krijg de tyfus’, en mijn vader zei dat mijn moeder de beste vertaalster was die hij kende. ‘Wat achtervolgt ons, papa Leeuw?’ Ik zat voor de zoveelste keer rechtop in bed en keek naar het speelgoed in mijn kamer, naar het plastic beeld van Reintje de Vos, naar de stiften en tekenspullen op mijn tafeltje, naar de opgezette Vlaamse gaai aan mijn muur, en naar de poppetjes van Star Wars. Ik hield van C-3PO en Chewbacca. Mijn vader leek op Chewbacca. Hij was ook groot en harig. Niet zo harig als Chewbacca, maar wel net zo sterk, en hij had een harde, dikke buik. ‘Wat achtervolgt ons?’ vroeg hij verbaasd. Hij ging op de rand van mijn bed zitten. Ik knikte en voelde hoe ik zweette onder mijn armen. Ik had in mijn slaap als een bezetene gerend, op de vlucht voor een groot, onheilspellend gevaarte, dat als een woest beest achter me aan galoppeerde. Ik piepte als een bibberend vogeltje dat uit zijn nest gevallen was. Daarna werd ik wakker en schreeuwde om mijn moeder, maar die kwam nooit.”
‘Zeik niet! Wat niet weet, wat niet deert,’ zei mijn moeder. Als een van hen vroeg wat het was, zei ze: ‘Paardenrookvlees.’ Mijn Turkse vrienden hielden van het paardenrookvlees van mijn moeder.
‘Te veel buitenlanders,’ zei mijn vader op een avond aan tafel. ‘Hij heeft niet één normaal vriendje. We donderen op hier.’ Toen verhuisden we naar de flat in West. We woonden in een vierkamerappartement op twee hoog met een groot grasveld aan de achterkant en ik raakte bevriend met Gerald, een Surinaamse jongen die op vier hoog woonde. Hij had een strenge moeder, mevrouw Lafayette, en drie slanke zusjes die heel soepel konden dansen op de muziek van James Brown, Marvin Gaye, The Jackson Five, en nog een heleboel andere zwarte artiesten die ik niet kende. Ik kon uren naar ze kijken, die glimmende donkere benen, die soepele heupen die heen en weer gingen, die ronde, wippende kontjes, de glimlach en het glanzende kroeshaar.
‘Godverdomme, je doet het erom,’ zei mijn vader toen Gerald bij ons thuiskwam. ‘Zie je dat, Jo, een zwarte!’ Gerald behoorde dus niet tot de normale mensen over wie mijn vader steeds sprak.
In de flat kreeg ik last van slapeloosheid. Mijn moeder zei dat ik als baby ook al nooit goed sliep.
‘Janken wel, slapen niet. We namen je mee naar de kroeg, en daar viel je onder de tafel in slaap.’
Ik had een terugkerende droom waarin ik werd achternagezeten door een onheilspellend, voortrollend gevaarte. Het stonk, het zag er smerig uit, het wilde in mijn hoofd kruipen en me verzwelgen. Ik kon niet goed zien wat het was, maar ik wist dat ik het voor moest zien te blijven. Ik vroeg papa Leeuw of hij wist wat het kon zijn. ‘Je geweten,’ zei hij. ‘Zuipen helpt, maar daar ben je nog te jong voor.’
“De eerste keer dat mijn moeder merkte dat ik ’s nachts niet kon slapen zei ze: ‘Je ligt toch niet met je piemel te spelen, hè?’ Ze had het licht onder de kier van de deur gezien en zwaaide hem open. ‘Ga je nu verdomme slapen?’ Ik was negen jaar, knipte het licht van mijn bureaulamp uit en zag de gloeiende kegel van haar shaggie oplichten. Ze had de deurklink beet en was een silhouet gehuld in rook, die langs haar hoofd omhoog kringelde. Daarna sloeg ze de deur hard dicht. Ik was eraan gewend geraakt dat mijn moeder altijd boos leek over iets.
We woonden in de stad die papa Leeuw het naamloze gat noemde, want hij kwam uit Rotterdam, en die stad kende iedereen. Op een dag zei hij dat het tijd was om te verhuizen naar een betere wijk. Er waren voetbalvelden, scholen op loopafstand, speeltuintjes, er was treinstation West, en een park met een groot meer, dus ik denk dat hij wel gelijk had. Tot mijn zesde woonden we in een straat met alleen maar buitenlanders. In Rotterdam was het net zo erg, zei mijn vader, of zoals hij zei: ‘Rrrrrotterrrdam.’ Op de hoek zat een druk café. Veel huizen stonden schots en scheef, er zaten kuilen in de weg, en als het hard geregend had, dan stroomde het water onze gang binnen. De Turkse buren riepen elke dag om een man die Allard heette, mijn moeder schold papa Leeuw kapot als hij weer eens te laat thuiskwam, en ik kende samen met mijn vriendjes elk weggetje door de stegen van de stad, langs de haven, naar huis. Mijn moeder had een venijnige stem die iedereen stil kon krijgen. Ze brulde elke keer als ik naar buiten ging: ‘Als ik je moet zoeken, krijg je op je lazer, als je dat maar weet!’ Ze was nooit naar me op zoek, omdat ze altijd druk was met haar eigen bezigheden. Ik kon toen al mijn gang gaan. Veel meer weet ik me niet van onze tijd in het centrum te herinneren. Oude panden en vrouwen met hoofddoeken, boodschappentassen en kinderwagens, een voetbal die lek of zacht was, het café op de hoek met de bezopen gasten die ik ’s nachts in bed nog hoorde zingen en lachen, en mijn Turkse vriendjes met wie ik door de stad slenterde. Ze kwamen ook bij mij thuis. Mijn moeder gaf ons op goede dagen boterhammen met kaas en worst, ook al mochten mijn vriendjes van hun ouders geen varkensvlees eten.”
‘Hij lijkt wat minder gedesoriënteerd vanochtend.’ Zei zuster Blond.
Ze bestudeerden me. Keken met een lampje in mijn ogen. Ik kende hun namen niet. Zusters waren blond, oud, grijs, jong, of ze deden me denken aan bekende mensen: filmsterren, zangeressen, soapsterretjes, nieuwslezers, sporters. Ze legden me elke dag opnieuw uit waar ik was.
Het was ironisch dat uitgerekend ik mijn geheugen verloren was. Ik werkte stil en onafgebroken aan mijn teksten bij 2Exprezz, ik sprak met weinig mensen en ik onthield informatie die niemand belangrijk achtte, totdat een van mijn collega’s er om verlegen zat.
‘Hoe onthoud je toch al die dingen, Borghart? Verveel je je, is dat het?’
‘Ik blijf laag bij de grond,’ zei ik. ‘Al die rommel blijft aan me kleven.’
‘Rommel?’ vroeg de artdirector. Hij maakte ontwerpen voor websites en sprak met collega’s over de artistieke toegevoegde waarde van zijn talenten. Hij sprak erover alsof echte artisticiteit nooit door gewone stervelingen begrepen kon worden. Ik noemde hem in mijn mails ‘de kleursmurf ’. Hij kon het niet waarderen. In een van zijn mails noemde hij me ‘de tikgeit’.
Ik zei:‘De smerigheid, de modder. Je weet wel, rommel. Je sleept het mee, steeds weer. Net als zo’n soldaat. Je vraagt je af waarom, totdat je ziet dat de persoon die rechtop naast je loopt dwars door z’n kop wordt geschoten. Stommelingen redden het niet.’
De artdirector schudde zijn hoofd en liep naar zijn tekentafel.
Ik herinnerde me steeds meer in het ziekenhuis. Elke dag een stukje. Ik wist niet waarom ik hier lag. Hoe ik hier was beland. Ik herinnerde me mijn achtergrond, mijn geschiedenis, de vragen waar ik mee worstelde, de angsten die ik had, de ontrouwe hond die ik was geworden, mijn drang naar vrijheid, kleine verlangens die puberaal leken.”
