De Oekraïense dichter, romanschrijver, essayist en vertaler Serhiy Viktorovych Zhadan werd geboren op 23 augustus 1974 in in Starobilsk, in het gebied Loehansk. Hij studeerde af aan de H.S. Skovoroda Ulusal Pedagoji Üniversitesi (Nationale Pedagogische Universiteit) in Charkov. Van 2000 tot 2004 doceerde hij Oekraïense en wereldliteratuur. Sindsdien werkt hij als freelance schrijver. Zijn carrière begon in 1990 en zijn gedichten brachten een revolutie teweeg in de Oekraïense poëzie: ze deden de stijl van de Oekraïense avant-gardeschrijvers uit de jaren twintig zoals Semenko of Johanssen herleven. Zhadan publiceerde 12 dichtbundels en 7 romans, en won meer dan een dozijn literaire prijzen. In maart 2008 kwam de Russische vertaling van zijn roman “Anarchy in the UKR” op de shortlist van de Nationale Bestsellerprijs. Zhadan heeft poëzie vertaald uit het Duits, Engels, Wit-Russisch en Russisch, van dichters als Paul Celan en Charles Bukowski. Zijn roman “Anthem of Democratic Youth” is bewerkt voor het toneel en uitgevoerd in het Ivan Franko Nationaal Academisch Drama Theater in Kiev. Sinds 2004 werkt hij samen met Yara Arts Group van La MaMa Experimental Theatre in New York, waar hij bijdroeg aan de shows: “Koliada: Twelve Dishes” (2005), “Underground Dreams” (2013-2014), “Hitting Bedrock” (2015 ) en “1917-2017: Tychyna, Zhadan en de honden,” (2016-2017). Zhadan werkte samen met de in Kharkiv gevestigde muziekband Luk. De meeste van Luk’s Oekraïens-talige liedjes bevatten teksten gebaseerd op werken van Zhadan (met name het eerste album Tourist zone is gebaseerd op Zhadans toneelstuk Merry Christmas, Jesus Christ). Zhadans actieve betrokkenheid bij de Oekraïense politiek begon tijdens zijn studententijd en is gedurende de verschillende politieke crises in Oekraïne voortgezet. Sinds 2014 heeft Zhadan talloze bezoeken gebracht aan de frontlinies van de oostelijke Donbas-regio die betrokken zijn bij gewapende conflicten met Russische separatisten. In februari 2017 was hij medeoprichter van Serhiy Zhadan Charitable Foundation om humanitaire hulp te bieden aan frontliniesteden.
PADDENSTOELEN VAN DE DONBAS
In de lente verzinkt de Donbas in de mist, en de zon verstopt zich achter de heuvels.
Want je moet deze plaats kennen,
je moet weten met wie je afspraken maakt.
Het was een arbeider van een voormalig pompgebouw,
een kerel gehavend door de alcohol.
“Wij, arbeiders van het pompgebouw”, zei hij toen we kennismaakten,
“werden altijd als de elite van het proletariaat beschouwd, ja man, de elite.
Indertijd, toen alles naar de kloten ging, waren er heel wat
die de moed lieten zakken. Maar niet zo de werkers
van het pompgebouw, ha nee, wij niet.
We brachten de onafhankelijke mijnwerkersbonden samen,
bezetten drie gebouwen van een voormalige fabriek
en begonnen daar paddenstoelen te kweken.”
“Hoezo paddenstoelen?”, vroeg ik ongelovig.
“Ja. Paddenstoelen. We wilden cactussen met mescaline kweken, maar bij ons
in de Donbas, gedijen cactussen niet goed.”
“Weet je wat het belangrijkste is, wanneer je paddenstoelen kweekt?
Het belangrijkste is high te zijn, maat, zo is dat – high zijn is het belangrijkste.
En óf we high waren, geloof me, ook nu nog trouwens, misschien omdat
we ten slotte toch de elite van het proletariaat zijn.
“Nou, en dus bezetten we die drie gebouwen en zaaiden daar onze paddenstoelen uit.
Nou, en daar had je dan de arbeidsvreugde, dat schouder-aan-schoudergevoel,
je kent dat wel het dronken makende gevoel van arbeidsprestaties.
En het belangrijkste: iedereen tript! Iedereen, zelfs zonder paddenstoelen!”
“De problemen begonnen al een paar maanden later. Het is hier een zware
wijk, dat heb je zelf gezien, onlangs staken ze nog een tankstation in de fik,
maar de politie rolde ze ter plaatse op, ze hadden zelfs geen tijd
om te tanken, zo erg waren ze erop gebrand om vlammen te zien.
En toen was er die brigade die ons kwam lastigvallen, die onze paddenstoelen
meenam, beeld je eens in. Ik denk dat in onze plaats om het even wie
was bezweken, zo gaat dat dan – iedereen bezwijkt,
ieder in overeenstemming met zijn sociale status.”
“Maar wij kwamen samen, en we dachten: oké, paddenstoelen, dat is oké,
maar het gaat niet om de paddenstoelen, en evenmin om het schouder-aan-schoudergevoel,
en zelfs niet om het pompgebouw, hoewel dat een argument was.
We dachten gewoon: kijk straks komt onze oogst op en groeien
onze paddenstoelen, ze zullen groeien en, om zo te zeggen, aren schieten,
en wat zullen we onze kinderen vertellen, wanneer we hun in de ogen kijken?
Er zijn gewoon van die dingen waar je verantwoordelijk voor bent, waar je
niet zomaar even de brui aan geeft.
Kijk jij bent verantwoordelijk voor jouw penicilline
en ik voor de mijne.”
“In één woord, we gingen gewoon vechten op de paddenstoelenplantage. Daar
hakten we hen in de pan. En terwijl zij vielen op de warme harten van de paddenstoelen,
dachten wij:
Alles wat je met eigen handen maakt, werkt voor jou.
Alles wat je door je eigen geweten laat gaan, klopt
op de maat van je hartslag.
We bleven op deze grond, opdat het voor onze kinderen niet ver
zou zijn om onze graven te bezoeken.
Dit is ons eiland van vrijheid,
het verruimde bewustzijn
van de landbouw.
Penicilline en Kalasjnikov: twee symbolen van strijd,
de Castro van de Donbas leidt partizanen
door de mistige paddenstoelenplantages
tot aan de Zee van Azov.”
“Weet je”, zei hij me, “’s nachts wanneer iedereen in slaap valt,
en de donkere aarde de mist opzuigt,
voel ik zelfs in mijn dromen, hoe de aarde om de zon beweegt,
luister ik, luister ik hoe ze groeien:
de paddenstoelen van de Donbas, de onhoorbare chimera’s van de nacht,
oprijzend uit leegte, groeiend uit steenkool,
terwijl de harten stilstaan, als liften in nachtelijke gebouwen,
groeien de paddenstoelen van de Donbas, groeien ze terwijl ze niemand
die ontgoocheld of verloren is van weemoed laten sterven,
want, mijn beste, zolang we samen zijn,
wordt er gewoeld in deze grond
en vindt men in haar warme binnenste
het zwart van de dood,
het zwart van het leven.”
Vertaald door Eric Metz
